هرم سه وجهی مردم، قانون و نهادهای عمومی دولتی نقش اساسی در بهسازی و نوسازی شهری دارند
مهندس شیرزاد یزدانی، رئیس گروه تخصصی شهرسازی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان مطرح کرد:
هرم سه وجهی مردم، قانون و نهادهای عمومی دولتی نقش اساسی در بهسازی و نوسازی شهری دارند
گفت وگو و عکس:دنیاعباسی کسبی
مقدمه:
نواحی کهن شهری که در زمان شکل گیری، فضایی پاسخگو به سلسله مراتب نیازهای ساکنان خود بوده اند که در پی تحولات فن شناختی و تغییر در نیازهای زیستی، اجتماعی و اقتصادی اکنون فاقد عملکرد مناسب گذشته خویش هستند لذا از جمله مباحث مهم در مطالعات شهری موضوع نوسازی و بهسازی بافت های کهن و فرسوده شهری است و باتوجه به نقش سازمان نظام مهندسی ساختمان در نظارت و کنترل بر روند ساخت و سازها ی کشور و تاثیر آن در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری، گفت و گویی انجام گرفت با آقای مهندس شیرزاد یزدانی، رئیس گروه تخصصی شهرسازی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان که در ادامه تقدیم می شود.
با توجه به نقش و گستردگی بافت‌های فرسوده و کهن شهری، از نظر شما این گونه بافت‌ها زمینه ساز چه فرصت‌ها و تهدیدهایی در شهرهای امروز ماست؟
تقریباً ۳۰ درصد از شهرهای کشور ایران مشمول بافت‌های فرسوده و تاریخی و سکونتگاه های شهری می‌باشند. هر کدام از بافت‌های فوق شرایط خاص خود را دارا می‌باشند که می‌توانند هم به عنوان فرصت و هم تهدید مطرح باشند.
بافت های تاریخی که ریشه در دوران مختلف دارند، نشان دهنده سبک و سیاق زندگی در دوران گذشته و تا به حال می‌باشند؛ اگرچه اندام فرسوده و فرتوت دارند و به عنوان یک تهدید مطرح می‌باشند ولی فرصت سرمایه گذاری، بازآفرینی مجدد، حیات دوباره در آن هم موجب افزایش جمعیت و هم جذب گردشگران مختلف داخلی و خارجی خواهد شد.
از سوی دیگرسکونتگاه های غیررسمی که از نظر مساحت در حداقل سطح قرار دارند اما با توجه به شدت فقر عمومی خصوصا در تامین خدمات مورد نیاز در این حوزه به عنوان یک تهدید کلی برای ساختار شهر و منطقه می‌باشند.
این بافت ها از نظر کالبدی اندام فرسوده داشته و از نظر اجتماعی نیز انواع آسیب‌های اجتماعی در این حوزه وجود دارد. فرصت سرمایه گذاری مجدد، نیروی کار ارزان، بازآفرینی اقتصادی این فضاها و ارتباط ارگانیک، کالبدی و اجتماعی این بافت با اندام کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شهر فرصت مطلوبی برای توسعه شهر و کاهش آسیب های اجتماعی شهری خواهد شد.
بافت فرسوده شهری از نظر کالبدی آسیب پذیر بوده وبا کمبود خدمات شهری مطلوب مواجه می باشند و تهدیدهای کالبدی، خدمات رسانی نامطلوب و حرکت به سمت فضاهای نابسامان در این حوزه وجود دارد. فرصت تبدیل این فضا به فضای مطلوب شهری با تزریق عملکردهای جدید شهری، نوسازی بناها بر اساس اصول مهندسی و … توسعه مطلوب را به وجود خواهد آورد
شما تا چه اندازه کیفیت ساخت و سازها را در شکل گیری بافت‌های فرسوده تأثیرگذار می‌دانید؟
درست است فرسودگی بناها یک مقوله کالبدی است اما آنچه موجب شکل گیری بافت‌های فرسوده شهری می‌شود، شرایط بد اقتصادی، فقر عمومی جامعه، عدم آگاهی یا آگاهی اندک مردم و … موجب شکل گیری فضاهای شهری فرسوده و ناکارآمد و عدم پاسخگویی به نیازهای شهروندان می‌شود. در دوره کنونی علیرغم تدوین قوانین متعدد، نقش نظام مهندسی در ساخت و سازها و … وجود قوانین متعدد و … به دلیل شهری شدن سرمایه و رانت‌های متعدد اقتصادی و ضعف نظام تولیدی کشور، نوع ساخت و سازهای موجود در شهرهای کشور بارویکرد حداکثر استفاده از زمین بدون در نظرگرفتن فضاهای خدماتی موردنیاز و … در آن وجود دارد که این امرموجب تضییع حقوق دیگران و خروج از نظام شهرسازی مطلوب و انسانی، بورس بازی زمین و نابسامانی کالبدی و توسعه بی رویه می شود. با این وصف علیرغم اینکه در احداث بنای مهندسی ساز (از نظر سازهای) پیشرفت‌های نسبتاً مطلوبی در کشور ایجاد شده است، اما به نظرمی رسدشکل گیری فضاهای شهری نامطلوب در دوره اخیر شدت گرفته است.
حال به نظر شما سازمان مهندسی ساختمان کشور با نظارت و کنترل بر روند ساخت و سازها می‌تواند از گستردگی بافت‌های فرسوده در شهرها جلوگیری نماید و شما عملکرد این سازمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بر اساس قانون، نظام مهندسی ساختمان، متشکل از ۷ رشته مرتبط با ساخت و ساز می‌باشد و هدف قانونگذار ایجاد دفاتر نظام مهندسی، کارگروهی، مطلوب نمودن شیوه ساخت و ساز و بوده است اما در عمل این سازمان از هدف اصلی خود فاصله گرفته و بیشتر دعوی صنفی و تعیین سهمیه و … عملاً شدت نابسامانی کالبدی را در عرصه شهر به دنبال خود داشته و از کیفیت محیط شهری فاصله دارد. لذا جا دارد این سازمان به رسالت اصلی خود باز گردد.
با توجه به اینکه یکی از مباحث مهم رشته برنامه ریزی شهری موضوع نوسازی و بهسازی و بازآفرینی شهری در جلسات کارگروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام مهندسی ساختمان تا چه اندازه به این مهم توجه شده است؟ و چه برنامه‌هایی برای آینده در نظر گرفته‌ایم؟
بازآفرینی فضاهای شهری مقوله چند وجهی به منظور توجه به ارتقاء کیفیت محیط با در نظر گرفتن زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی و … یک مکان و نگهداشت جمعیت در آن حوزه و دعوت کنندگی از دیگر نقاط شهر و منطقه به این حوزه و بازگشت هویت به این مکانها می‌باشد.
نقش برنامه ریزی شهری در چارچوب اصلی این ساختار که هدف اصلی آن افزایش رفاه و سلامتی جامعه در یک مکان نامطلوب و برنامه ریزی شده و در یک محیط کارا و اثربخش و مطلوب حائز اهمیت می‌باشد، بنابراین برنامه ریزی شهری به معنی اعم و شهرسازی به معنی اخص چارچوب کلان توسعه را در بهسازی و نوسازی ، بازآفرینی فضاهای شهری مشخص و در یک تعامل مطلوب با دیگر رشته‌های هفتگانه نظام مهندسی و رشته‌های دیگر که عضو نظام مهندسی نیستند مانند جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد ومحیط زیست … در مرحله مطالعات، مکان یابی، بازشناسی مجدد، هدایت مطلوب توسعه شهری و پیش بینی فضاهای مطلوب و جدید به منظور معاصر نمودن فضاهای شهری کمک موثر بنماید.
در این خصوص تهیه طرح‌های از جنس بازآفرینی که جنبه مشارکتی دارند، تا نهادسازی و تشکیل دفاتر و تسهیل گری و نوسازی تا تدوین چارچوب اجزا و … می‌توانیم از دانش برنامه ریزی شهری و شهرسازی در راستای ارتقاء کیفیت محیط شهری استفاده مطلوب نماییم. در این راستا گروه تخصصی بابرگزاری جلسه مشترک با جناب آقای مهندس ترکان و دکتر ایزدی معاون محترم وزیر راه و شهرسازی و رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری به ظرفیت ها و قابلیت های مهندسان شهرساز در فرایند تهیه طرح های بهسازی و نوسازی شهری و نیز کنترل ونظارت بر اجراء دقیق طرح های ویژه بهسازی و نوسازی و نیز ساخت و ساز ها در محدوده مذکور مورد تاکید قرار گرفت.
علاوه بر نقش سازمان نظام مهندسی ساختمان در موضوع بهسازی و نوسازی شهری شما چه نهادهای دولتی دیگر را در این خصوص تأثیر گذار می‌دانید و جایگاهشان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در بهسازی و نوسازی شهری هرم سه وجهی مردم، قانون و نهادهای عمومی دولتی نقش اساسی را دارند که در یک فرایند مطلوب چهار مرحله‌ای می‌توانیم به توسعه مطلوب برسیم که این چهار مرحله عبارتند از شناخت مسئله و تجزیه و تحلیل ؛ تهیه طرح، نهاد سازی، ترویج و آموزش و اجرا می‌باشد.
سازمان نظام مهندسی می‌تواند در سه مقوله شناخت مسئله و ترویج، آموزش و اجرا دخالت مستقیم داشته باشد. در خصوص نهاد سازی ابتدا خواست و اراده دستگاههای اجرایی و نهادهای مسئول مانند وزارت راه و شهرسازی و شهرداری ها و توجه به مطالبات مردم به عنوان اصل می باشد. اگر اراده دولت و نهاد عمومی وجود نداشته باشد تشکیلات صنفی و نهادهای عمومی مردمی موفق نخواهندبود. بنابراین چرخه‌های مطلوب درگیر شدن همه نهادهای عمومی و دستگاههای دولتی به خصوص دستگاههای خدمات رسانی و اصلاح ساختاری قوانین موجود و کوتاه کردن مسیر مطلوب می‌باشد تا توسعه منطقی در این مکانها شکل گیرد.
در پائین دست سازمان نظام مهندسی، توسعه شرکت‌های ساخت و توسعه و توسعه گران در مراحل طراحی تا اجرا و ایجاد دفاتر تسهیل گری و نوسازی در بافت‌های مختلف شهری می تواند زمینه ساز توسعه مطلوب باشد.
آیا نهادهای مسئول دولتی مانند شهرداریها در زمینه نوسازی بافت‌های فرسوده وظیفه خویش را به خوبی انجام داده اند؟
اگر چه در سال‌های اخیر در بعضی از شهرداریها سعی شده تا نوسازی در بافت‌های فرسوده با ایجاد دفاتر نوسازی و تشکیل دفاتر تسهیل گری جهت جلب مشارکت مردم و سرمایه گذاران مخصوصاً در تجمیع پلاک ها و ایجاد فضاهای خدماتی در بافت‌های فرسوده شهری کارهای متعدد انجام شده و بعضاً موفق هم بوده‌اند اما به صورت کلی و به عنوان فرهنگ ساخت و ساز بناها و بافت‌های کشور به صورت همه جانبه کار اصولی انجام نشده است.
طرح‌های نوسازی و بهسازی که در گذشته توسط شرکت‌های مهندسین مشاور تهیه و اجرا می‌شد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا طرح‌های تهیه شده پاسخگوی حل مشکلات بافت فرسوده شهری ما بود؟
طرح‌های نوسازی و بهسازی در گذشته به صورت سه سطحی و نگاه کم رنگ به مشارکت مردم تهیه می گردید و بیشتر به سمت طرح تجمیع بافت شهری که با زمینه ساخت و ساز در آن بافت کمتر همخوانی داشته سوق داده شد و نتیجه آن ایجاد پروژه بزرگ مقیاس بدون در نظر گرفتن زمینه آن مانند پروژه سارا و مجد در مشهد، نواب در تهران و … جا دارد این شیوه نگاه به سمت بازآفرینی و حیات مجدد به فضاهای شهر و توجه به نیازهای مردم و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری از بافت‌های شهری انجام شود.
سیاست جدید شرکت عمران و بهسازی شهری با تدوین شرح خدمات دو سطحی شناخت محدوده مداخله با مشارکت دستگاههای اجرایی خدمات رسانی و مردم و سطح دوم با تعریف پروژه و تدوین فرایند تصویب تا اجرا با تعریف ستاد بازآفرینی فضاهای شهری در مقیاس ملی، استانی و شهرستانی سعی شده تا فرایند تهیه و اجرای طرح را کوتاه کند. اما این موضوع نیز بایستی به صورت کوتاه تر و ساده تر و احترام به نهادهای محلی و با مشارکت دوسویه مردم در پروژه‌های مختلف شهری انجام تا نتیجه مطلوب به دست آید.
بنابراین نهادسازی، ترویج و آموزش و اجرا و بازنگری و آسیب شناسی مجدد در یک فرایند توسعه ضرورت هرگونه طراحی در بافت‌های فوق می‌باشد.
شما به عنوان رئیس گروه تخصصی شهرسازی سازمان نظام مهندسی ساختمان نقش و جایگاه و مشارکت مردم را در بحث نوسازی و بازآفرینی شهری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نوسازی و بازآفرینی شهری یک مقوله مشارکتی در راستای ارتقاء کیفیت محیط می‌باشد. بنابراین اگر طرحی در ابتدا تا اجرا به مقوله مشارکت مردم و نهادهای غیردولتی مانند سازمان های مردم نهادو … به ساخت و ساز محیط بپردازد ممکن است در مرحله اول تحسین بسیاری از دست اندر کاران را به دنبال خود داشته باشد اما در میان مدت و بلند مدت تبدیل به مقوله ضد توسعه و ضد شهری می‌شود. جان کلام اینکه مردم شهر ولی نعمتان توسعه مطلوب مکان و سکونت گاه خود می‌باشند.
منبع:نشریه شمس شماره۱۰۷
بافت فرسوده, بهسازی و نوسازی شهری, دنیاعباسی کسبی, شیرزاد یزدانی