مشاور معاونت مسکن وزارت راه و شهرسازی عنوان كرد:تخریب هویت شهر به‌بهانه توسعه
دنیا عباسی کسبی/ گروه سرزمین
در آستانه بزرگداشت روز معمار، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس، متولی برگزاری کارگاه مسابقه معماری با عنوان قوام‌الدین شیرازی در کنار باغ عفیف آباد و یکی از مهم‌ترین خیابان‌ها و گذر‌های شهر شیراز بوده است. امسال نیز مانند دو سال گذشته، این شهر، سومین دوره کارگاه مسابقه قوام‌الدین شیرازی را از یکم تا دوازدهم اردیبهشت با همکاری و همراهی استادان و دانشجویان معماری برگزار کرد. فضایی که در آن جوانان با عشق شبانه‌روزي مشغول کار و تلاش بودند و به این باور رسیده بودند که آنچه را تصور می‌کنند، توان خلق دارند. از نکات حاشیه‌ای جالب برگزاری این کارگاه مسابقه، تاثیر آن بر فضای شهری بود که بعد از برگزاری دوره‌ها سبب شد تا شورای شهر شیراز مصوب کند نام خیابان به‌نام قوام‌الدین شیرازی تغییر پیدا کند. اما پس از اختتامیه مراسم که قرار بود نمایشگاه و سایت سازه‌های ساخته شده این جوانان تا اواسط خردادماه در معرض دید عموم قرار گیرد، ناگهان پس از حدود ۱۰ ساعت از پایان مراسم اختتامیه، تمامی سازه‌ها از سوی شهرداری شیراز تخریب شد. به‌بهانه برپایی کارگاه مسابقه قوام‌الدین شیرازی، گفت‌و‌گویی با حمید عرفانیان‌جم، مشاور معاون مسکن وزارت راه و شهرسازی داشته‌ايم كه باهم مي‌خوانيم.
در چند دوره از کارگاه مسابقه معماری قوام‌الدین شیرازی مشارکت داشته‌ايد؟
سال گذشته به‌عنوان عضو هیات داوری و در این دوره به‌عنوان عضو شورای سیاست‌گذاری حضور داشته‌ام. برگزاری این برنامه، حرکتی بسیار اصیل و معمارانه است که جنبه‌های مختلف حرفه‌ای و اجتماعی دارد. این برنامه بیش از اینکه کارگاهی آموزشی برای معماران باشد، تعاملی اجتماعی و فرهنگی است که با زیباترین و صحیح‌ترین روش، خلأهای موجود در این حوزه را برای دوره‌ای در بخشی از شهر پر می‌کند. حضور همزمان مردم در کنار شرکت‌کنندگان درکل زمان برگزاری این برنامه درجلوخان باغ عفیف آباد گواه این مدعاست.
تصور شما از کیفیت برگزاری این برنامه پیش و پس از اولین حضور در آن چگونه بود ؟
تصور ذهنی اولیه من و آنچه تجربه کردم کاملا متفاوت بود. من تجربه شرکت در کارگاه‌های مشابه در خارج از کشور را داشته‌ام و به‌جرات می‌توانم بگویم که سطح و کیفیت برگزاری این برنامه و محصولات نهایی آن همسطح و حتی بالاتر از برنامه‌های مشابه بین‌المللی آن است. شاخصه دیگر این برنامه، برگزاری و اجرای آن در میان زندگی شهری مردم است. از نظر من اهمیت محصول معماری که از این حرکت به دست می‌آید، در اولویت آخر قرار دارد و مهم‌ترین دستاورد این برنامه، تجربه‌ای است که شرکت‌کنندگان و مردم در طول برگزاری و در یک تعامل اجتماعی و فرهنگی دو طرفه به‌دست می‌آورند؛ موضوعی که باعث پویایی، نشاط، سرزندگی و امید برای جامعه است. این، اتفاق مهمی در پرکردن خلأ نبودن خاطرات جمعی در شهرهای کشور است.
به نظر شما تاثیرات برگزاری این‌گونه برنامه‌ها تاچه اندازه می‌تواند باشد؟
اولین تاثیر آن، حضور مردم در فرآیند شکل‌گیری پروژه‌های خلاقانه هنری و معماری است. به‌عنوان مثال یکی از نکات قابل توجه دوره گذشته، وجود هیات داوری مردمی آن بود که در کنار داوران منتخب، به داوری پرداختند و آثار منتخب خود را معرفی کردند. تاثیر بعدی آن ایجاد انگیزه و اشتیاق در بین معماران و جوانان علاقه‌مند است که در بزرگداشت یک معمار اصیل ایرانی در خلق یک خاطره فرهنگی و اجتماعی مشارکت می‌کنند .
آثار این کارگاه مسابقه تا چه مدت برای بازدید عموم برپا خواهد بود؟
آثار این‌گونه برنامه‌ها بستگی به نوع موضوع، متفاوت است، ولي درخصوص مسابقه‌ای با این سطح، حداقل یک تا دو ماه آثار آن نگهداری و بعد به اماکن دیگری به‌عنوان یادواره منتقل می‌شوند.
تحلیل شما از تخریب کامل آثار این سایت ظرف کمتر از ۱۲ ساعت توسط شهرداری شیراز چیست؟
این اتفاق من را به یاد داعش انداخت. به‌نظرم بیانه اصلی این مسابقه تخریب سریع آثار آن بود. در وهله اول علاوه‌بر تعجب، شوکه شدن و ناراحتی عمیق، بسیار کنجکاو وجوياي دلیل این کار شدم، چراکه این عمل باهیچ عقل، منطق و ادراکی جور در نمی‌آید. تعجب من از این بود که این رفتار در شهر شعور و فرهنگ یعنی شیراز در جلو باغ تاریخی عفیف آباد و در بزرگداشت قوام‌الدین شیرازی اتفاق افتاد. در این برنامه من کارگاهی داشتم با موضوع هویت، موضوعی که در تبیین چیستی مفهوم هویت در پدیده‌های مادی و لحظه وقوع آن تمرکز داشت. این اتفاق نیز مثالی از هویت رفتاری مدیران شهری ما در موضوعات فرهنگی و اجتماعی شهر بود.
کل فرآیند شکل گیری و پایان کارگاه مسابقه قوام‌الدین بیانگر دو هویت متضاد «ساختن و تخریب»است. از یک سو هویتی به نام «ساختن»با صرف هزاران ساعت کارگروهی اجرا می شود و از سوی دیگر هویتی به نام «تخریب»با تعجیل و تنها پس از ۱۰ ساعت از اتمام کار ساخت، آن‌را تخریب می کند. برآیند این دو هویت، معرف هویت جدیدی به نام «عدم تعادل و بی ثباتی» است که هویت امروز ماست. نکته جالب این است که هویت ساخت توسط مردم و هویت تخریب توسط سازمان مدیریت شهری شکل می‌گیرد. به‌طورحتم طرفین این معادله دلایل خود را برای هریک از این رفتارها دارند، لیکن از آنجايی‌که به‌عنوان یک معمار، همواره با سازندگی زندگی کرده‌ام، ترجیح من در تحلیل هویت تخریب است.
از دیدگاه من در حال حاضر «تخریب» مهم‌ترین هویت مدیریت شهری به بهانه توسعه است. تخریبی که در لایه‌های مختلف مدیریت شهری وجود دارد، تخریب بافت‌های قدیمی و تاریخی شهر ها مثل بافت اطراف حرم حضرت رضا(ع) در مشهد، پروژه حرم تا حرم یا بافت پبرامونی مسجد جامع عتیق در شیراز ، گودبرداری برای احداث پارکینگ زیرزمینی در کنار ارگ علیشاه در تبریز، تخریب عوارض طبیعی شهرها مثل احداث هتل در مجاور دروازه قرآن شیراز روی ارتفاعات، فروش تراکم در تمامی شهرهای ایران بدون هیچ‌گونه برنامه مدیریتی در کنترل بحران‌هایی مثل وقوع زلزله و … .
چگونه است که در وقوع حادثه‌ای مثل پلاسکو شهرداری تنها به دادن تذکر در ناامن بودن ساختمان اکتفا کرده و مدعی است که چون نیروی اجرایی برای جلوگيری از ادامه فعالیت آن نداشته هیچ‌گونه دخالتی در جلوگیری از ادامه فعالیت آن نمی‌کند، ولی نیروی ضربتی برای تخریب آثار مسابقه قوام‌الدین در صبح اول وقت را دارد. مدیریت شهری شیراز فراموش کرده که تبدیل مسیر سواره جلوخان باغ عفیف آباد نه به دلیل خلاقیت و درایت ایشان که ناشی از برگزاری کارگاه مسابقه قوام در آن محل شکل گرفت. افتتاح کف‌سازی این جلوخان اگر بهانه تخریب آثار این رویداد است نشان از سطح درک و درایت مدیریت شهری در فهم موضوع شهر، شهرسازی و مردم است. افتتاح پلازای شهری که پیش از مراسم افتتاح آن جایگاه مهم‌ترین اتفاق فرهنگی و اجتماعی آن شهر بوده و آن را به نمایشگاهی از آثار فاخر و خلاقانه جوانان آن شهر تبدیل کرده، باعث ایجاد اعتباری مضاعف برای آن مکان و مدیریت شهری آن محدوده خواهد شد.
چقدر خوب و متمدنانه بود اگر:
از عالی رتبه ترین مسئول شهرداری شیراز تا عوامل تخریب اين آثار دلایل خود را در اقدام به این عمل رسما بیان کنند تا مردم، بیشتر با تفكرات آن‌ها آشنا شوند.
لطفا شهرداری توضیح دهد که پس از تخریب تا امروز چه اتفاقی در سایت رخ داده که متاسفانه تا این حد تعجیل براي تخریب آن وجود داشته است.
شورای شهر شیراز و دوستانی که در پی جمع‌آوری رای برای راهيابي به شورای شهر هستند، موضع عملی و اجرایی خود را نسبت به این اتفاق بیان كنند تا مردم بیشتر با برنامه‌هاي آن‌ها شوند؟
همچنین نظام مهندسی استان فارس به‌عنوان متولی برگزاری این برنامه، موضع گیری صريح خود را در پاسخگویی به از بین رفتن این میزان از سرمایه اجتماعی-فرهنگی مردم و جوانان بيان كنند وپاسخگوي شهروندان باشند.
ارزش مادی هریک از آثار در صورتی‌که به‌صورت مجزا به هریک از گروه‌ها سفارش داده می‌شد بیش از ۳۰۰ میلیون تومان بود، یعنی مجموعه‌ای با بیش از دومیلیارد تومان ارزش مادی. شهرداری چگونه و با چه تدبیری حاضر به از دست دادن این فرصت فرهنگی، مادی و معنوی برای شهر شد؟ مجموعه‌ای که با ۱۵۰ میلیون تومان و با تکیه به توان جوانان شهر شکل گرفت!
شهرداری‌ها در تمام جهان در تلاش برای جلوگیری از تخلفات مردم در شهرها هستند، اما در کشور ما به‌نظر می‌رسد مردم برای جلوگیری از عملکرد نابجای مدیریت شهری در تلاش هستند.
به‌عنوان سوال پاياني ، راه‌حل شما برای سرو سامان دادن به مدیریت شهری کشور چیست؟
سروسامان دادن مدیریت شهری به‌عوامل بسیار زیادی وابسته است و موضوعی نیست که به‌صورت تک بعدی بشود به آن پرداخت ولي از مهم‌ترین پارامترهای آن می‌توانم به موارد زیر اشاره کنم:
تحقق کامل طرح‌های جامع و تفصیلی شهری؛ تبیین مقررات دقیق شهرسازی؛ انتخاب شایسته‌ترین افراد جهت عضویت در شورای شهر و شهردارها؛ پاسخگویی مدیریت شهری به مردم؛ خروج شهردار و ريیس شورای شهر از کمیسیون ماده ۵؛ محدودیت قانونی دامنه عملکرد کمیسیون ماده ۵؛ تبیین طرح آمایش سرزمین در تعیین اولویت‌های اقتصادی و توسعه‌ای شهرهای ایران در امر توسعه؛ ممنوعیت فروش تراکم خارج از ضوابط طرح‌های تفصیلی ؛ رعایت اخلاق اسلامی در مدیریت شهری.
در پایان به‌نظر می‌رسد که کل سازمان‌ها و ارگان‌های دخیل در برگزاری این کارگاه مسابقه، یک بار و برای همیشه موضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تعهدی، مالی و اجرایی خود را نسبت به این برنامه جهت روشن‌شدن افکار عمومی برای سال‌های آینده اعلام دارند.
منبع:روزنامه قانون
حمیدعرفانیان جم, دنیاعباسی کسبی, هویت شهر