شرکت عمران و بهسازی شهری بیشترین نقش و مسئولیت برای دخالت در بافت ها را به عهده دارد.
مهندس امیرعباس افتخاری، معاون فنی و نظارت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، در خصوص ماموریت ها و رویکردهای سازمان مطرح نمود:
شرکت عمران و بهسازی شهری بیشترین نقش و مسئولیت برای دخالت در بافت ها را به عهده دارد.
گفت و گو: دنیاعباسی کسبی
عکس:حسین عباداله
مقدمه:
هسته اولیه شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در سال ۱۳۶۴ با تاسیس دفتر بهسازی بافت شهری در حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی سابق شکل گرفت. بعدها و به منظور پیش‌نگری، پیشگیری و درمان مسائل مورد اشاره و با رسالت تجدید حیات شهری و نیل به شهر پایدار و مشارکتی، سازمان عمران و بهسازی شهری ایران با استناد به مصوبه هیئت وزیران از خرداد ۱۳۷۶ فعالیت رسمی خود را در قالب یک شرکت وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی آغاز نمود. در تیرماه سال ۱۳۸۳ با استناد مصوبه هیئت وزیران و تائید شورای نگهبان، اساسنامه شرکت به عنوان شرکت مادرتخصصی تغییر کرد.
به منظور پیش‌برد اهداف و راهبردهای شرکت مادر در استان‌ها، ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها(ادارات بازآفرینی شهری) زیر نظر مستقیم مدیرکل مصوب گردیده و در شرح وظایف مدیران کل و رؤسای ادارات راه و شهرسازی شهرستان‌ها، مأموریت‌های شرکت عمران و بهسازی شهری ایران لحاظ شده است. حال با توجه به اهمیت نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده ، گفت و گویی انجام دادیم با آقای مهندس امیرعباس افتخاری، معاون فنی و نظارت شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، و رویکرد و مسئولیت و اهداف شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران
را از ایشان جویا شدیم.
–به نظر شما اهمیت لزوم توجه به نوسازی بافت های فرسوده شهری چیست؟
همانگونه که می دانید، با افزایش رو به رشد جمعیت شهری در حال حاضر و در چند دهه آتی با مشکل اسکان و سرریز جمعیت شهری مواجه بوده و خواهیم بود و برای رفع این مشکل اتخاذ سیاست های توسعه شهری مناسب ضروری است.
و نیز تراکم نفر در هکتار در شهرهای ایران بسیار کم می باشد و این شاخص در محدوده بافت های فرسوده و مرکزی شهرها قابل توجه است.
از طرفی سیاست توسعه شهری در دنیا، به مفهوم ارتقای بهره وری و بهینه سازی استفاده از زمین و امکان توسعه درون شهری به ویژه در شهرهای بزرگ و کلان شهرها و ارتقای سطح دسترسی ساکنان بافتهای قدیمی و فرسوده شهری به خدمات شهری و اجتماعی است.
سیاست توسعه شهری درونی به خاطر کاهش در هزینه های آماده سازی، نگهداری، امنیتی و انتظامی شهر و دسترسی ساده تر به خدمات شهری، نسبت به سایر سیاست های توسعه شهری از مزیت نسبی برخوردار است و به عبارت بهتر به لحاظ اقتصادی به صرفه خواهد بود.
این در حالیست که بر حسب گزارش جهانی حوادث، ایران در راس آسیب دیده ترین و آسیب پذیرترین کشورهای جهان قرار دارد.
و جالب است بدانیم بعد از فاجعه زلزله بم، ایران در مجامع بین المللی به عنوان چهارمین کشور آسیب پذیر و حادثه خیز در دنیا تلقی شده است.
بنابر این با توجه به همه انواع حوادث، بالاخص کانون یافتگی زلزله در ایران، اهمیت نوسازی بافت های فرسوده شهری از اولویت و ضرورت بسیار بالائی برخوردار خواهد بود.
حال بایستی توجه داشت که توان درآمدی عموم ساکنان و مالکان بافت های فرسوده شهری کشور پائین است، و به همین خاطر نتوانسته اند نسبت به نوسازی و یا مقاوم سازی واحدهای تحت مالکیت خود بپردازند.
-به طور کلی بافت های فرسوده با چه مسائلی در شهرهای ما مواجه است؟
امروزه بافت های فرسوده شهری، با دو پدیده متضاد در شهرهای مختلف مواجه هستند.
پدیده اول: حاکی از نامطلوب بودن کیفیت محیط زندگی شهری و سرانه های شهری است.
پدیده دوم: که قریب به ۹۰ درصد سطح بافت های فرسوده شهری را شامل می شود حاکی از بهره وری بسیار پائین زمین شهری و به بیان دیگر هدر رفت بسیار بالای آن است. زمین شهری، کالائی گران، کمیاب و تجدید نشدنی است که امکان وارد کردن آن هم وجود ندارد. در یک کلام می توان گفت از نگاه بهره وری ملی این موضوع، یک فاجعه پنهان و مانع توسعه یافتگی کشور و باعث گسترش غیر منطقی و بی رویه شهرها است.
خلاصه آنکه بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری سرمایه گذاری بسیار بالائی را طلب می کند. بدیهی است که این کار بزرگ و این سرمایه گذاری عظیم، از توان دولت و شهرداریها به تنهایی خارج بوده و چاره ای جز مدد گرفتن از توان و مشارکت بخش غیر دولتی و همچنین تدوین و تصویب قوانین ویژه برای حل مسئله باقی نمی ماند. امر بهسازی و نوسازی محلات متعدد ناکارآمد ( فرسوده ) نیازمند اهتمام جدی و برپایی ” نهضت نوسازی ” است که در این میان، روحیه خستگی ناپذیر و عزم و اراده ملی را می طلبد. اغراق نیست اگر از نوسازی بافت های فرسوده بعنوان پیچیده ترین مدیریت های شهری یاد کنیم.
-حال با توجه به مواردی که فرمودید تعریف و مفهوم بافت های ناکارآمد ( فرسوده ) چیست؟
به طور کلی کاهش کارایی هر پدیده ای، فرسودگی آن را در پی دارد. هنگامی که در محدوده ای از شهر، حیات آن به هر علتی رو به رکود می رود، بافت شهری آن محدوده در روند فرسودگی قرار خواهد گرفت.
اینگونه بافت ها در مواقع بروز بلایای طبیعی و غیر طبیعی، امکان خدمات رسانی به آنها کمتر بوده و مشخصه های این بافت ها، تاثیرات مخرب این نوع بلایا را چندین برابر می کنند.
همچنین به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنها، امکان نوسازی خود به خودی را نداشته و سرمایه گذاران نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری در آن ندارند.
از طرفی با نزول ارزش های سکونتی، میل به مهاجرت و به تبع آن جایگزینی اقشار فرودست جامعه، فزونی یافته که این خود، تغییر بافت اجتماعی را در پی دارد.
وسعت عظیم بافت های ناکارآمد، با معضلات و پیچیدگیهای فراوان و نیز مواجه با روند رو به افزایش آن، به مهمترین چالش شهرها تبدیل شده است. بنابراین تاکید بر توقف روند فرسودگی قبل از هر اقدام دیگر در شهر ضرورت دارد.
-شما اساسی ترین موضوعی پیش روی نوسازی بافت های ناکارآمدشهری را در چه مواردی می دانید؟
اساسی ترین موضوعی که پیش روی نوسازی بافت های ناکارآمد است، فقدان یک الگوی برنامه راهبردی و نظام مدیریت اجرایی طرح های نوسازی است. که امید است با توجه ویژه مدیران شهری به سند ملی و برپایی موثر جلسات ستادهای استانی و شهرستانی، این نظام مدیریت و هم افزایی بیش از پیش شکل گیرد.
– شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران چه رویکرد و ماموریت هایی در خصوص بافت های فرسوده شهری بر عهده دارد؟
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در تاریخ ۱۱/۲/۱۳۸۵ بر اساس مصوبه مورخ ۱۶/۳/۱۳۸۴ خود سه شاخص ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری را جهت شناسایی بافت فرسوده مورد تصویب قرارداد که به دنبال تصویب “شاخص های شناسایی بافت فرسوده“در شورای عالی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران راسا اقدام به شناسایی ۷۶۳۵۴ هکتار بافت فرسوده در ۴۹۵ شهر کشور نمود و محدوده آنها را برای اقدامات بعدی به تصویب کمیسیون ماده ۵ استان های مربوط رساند. از طرف دیگر، طبق مطالعات مشاوران طرح در حوزه سکونتگاههای غیر رسمی نیز به میزان ۴۸ هزار هکتار سکونتگاه غیر رسمی در ۹۱ شهر کشور شناسایی گردید که متاسفانه بر طبق آمار قریب به ۲۰ میلیون نفر جمعیت، یعنی بیست وپنج درصد مردم کشور در همین مناطق ساکنند و این آمار رو به افزایش، نگاه و نگرش جدی به پیشگیری و احیاء را می طلبد.
به دنبال تعیین و تصویب شاخص های شناسایی بافت فرسوده و ناکارآمد، شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در نقش متولی سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت اجرای طرح های بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و ناکارآمد شهری، اقدام به انجام مطالعات جهت رویکرد بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد و تهیه طرحهای متعددی نمود.
هدف از تهیه این طرح ها یکپارچه سازی نظام بازآفرینی شهری در سطح منطقه ای و در نهایت، ملی است.
انواع مداخله در بافت های ناکارآمد:
انواع مداخله بر اساس میزان وفاداری به گذشته در سه گروه بهسازی، نوسازی، بازسازی قرارمی گیرند که این سه نوع مداخله هر یک طیف گسترده ای از اقدامات را بر حسب نیاز شامل می شوند.
الف – بهسازی(Improvement)
در این نوع مداخله اصل بر وفاداری به گذشته و حفظ آثار هویت بخش در آنهاست.
دخالت در این بافت مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی می باشد.
ب – نوسازی (Renovation)
در این نوع مداخله حد وفاداری به گذشته از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است و بر حسب مورد از مداخله اندک تا تغییر را می تواند شامل گردد. فعالیت نوسازی با هدف افزایش کارایی و بهره وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت می باشد
ج – بازسازی (Reconstruction)
در این نوع مداخله نه تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلکه با هدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی – فضایی و از طریق تخریب(Demolition)، پاکسازی(Clearance)، دوباره سازی (Robulilding)، صورت می پذیرد.
مراجع داخلی مداخله:
سه مرجع اصلی مداخله دربافت ها در قدیم عبارتند از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، شرکت عمران و بهسازی شهری و شهرداری ها که هر یک در چارچوب اختیارات قانونی خود و باستناد به مستندات قانونی در بافت ها دخالت می کنند.
شرکت عمران و بهسازی شهری به عنوان شرکت مادر تخصصی بیشترین نقش و مسئولیت برای دخالت در بافت ها را به عهده دارد.
اقدامات ویژه حوزه معاونت فنی و اجرایی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در رویکرد جدید این شرکت، با آسیب شناسی اقدامات ادوار قبلی بر اساس اسناد بالادستی و تغییر از رویکرد مداخله یکجانبه و مستقیم دولت به سوی احترام گذاشتن به حقوق شهروندی و افزایش مشارکت جدی ساکنین و نگرش سازمان اجتماعی در حوزه مطالعه و تهیه طرح های بهسازی و نوسازی و نیز امور اجرایی و نظارتی، در راستای تحقق مفاد سند ملی بازآفرینی وارد عمل گردید بر شمرد.
به امید خدا درشماره های آتی نشریه وزین شمس ، به بررسی چگونگی عملیاتی شدن ” نظام مدیریت اجرایی طرح های نوسازی ” بر اساس مفاد سند ملی و ابزارهای قانونی بسیار مناسب ستادهای ملی – استانی و شهرستانی خواهیم پرداخت و همچنین تدابیر لازم جهت افزایش کیفیت ساخت و ساز و تاب آور نمودن محدوده ها و محلات هدف بازآفرینی شهری، با استفاده از ظرفیت تمامی نقش آفرینان اصلی این مهم، نظیر سازمان نظام مهندسی را به بوته نقد خواهیم سپرد.
منبع:نشریه شمس شماره۱۰۷
امیرعباس افتخاری, بافت فرسوده, دنیاعباسی کسبی, شرکت عمران و بهسازی شهری