سیدمحمد مجابی مطرح کرد؛توسعه پایدار نیازمند مدیریت مداوم است

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، سیدمحمد مجابی دکترای مدیریت محیط‌زیست که هم اکنون معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت از محیط‌زیست و ریاست کمیته مستقل محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده دارد، نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های خود را در رابطه با فرهنگ حفظ محیط‌زیست و جایگاه قانونی حفظ محیط زیست در توسعه‌پایدار کشور تشریح کرد.

وی معتقد است که اجرای توسعه پایدار در کشور نیازمند مدیریت مداوم و سیستمی است و هنوز سیستم بازیافت پسماندهای ساختمانی در ایران جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. به گفته این صاحبنظر، یکی از عوامل بی‌توجهی شهروندان به عایق‌بندهای حرارتی، غیرواقعی بودن قیمت انرژی در ایران است. گفتگوی مشروح ما را با این صاحبنظر در حوزه محیط‌زیست می‌خوانید:

مهمترین اقدامات در جهت حفظ محیط زیست چیست؟

غیر از مباحث پیچیده محیط زیستی که در دنیا وجود دارد دو اصل ساده برای حفظ محیط زیست مطرح است که عبارتند از:

– تخریب کمتر

– آلودگی کمتر

اگر این دو اصل را رعایت کنیم می‌توانیم در همه حوزه‌های محیط زیست صحیح عمل کرده و باعث بهبود شرایط آن شویم. در واقع به رغم تفاوت‌های بین ملل و اقوام مختلف در جهان، نقاط اشترک زیادی نیز وجود داشته که می توان به یکی از برجسته ترین آنها یعنی محیط زیست اشاره کرد که از منافع مشترک بین ملل و حتی بین نسلهاست و بهمین خاطر نسل سوم حقوق بشر محسوب می شود. امروزه یکی از مهم ترین مباحث مشترک میان تمامی ملت ها موضوع حفظ محیط زیست است و باید تلاش کنیم تا بتوانیم با ساخت راه حل های گوناگون در جهت حل مسائل آن گام برداریم.

فرهنگ حفظ محیط زیست درایران، را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در فرهنگ و تمدن قدیمی ایرانی چه پیش از اسلام و چه بعد از ورود اسلام به ایران، شاهد توجه خاص به مباحث زیست‌محیطی  هستیم. این موضوع در مضامین فرهنگی ایرانی- اسلامی همواره به صورت آشکار دیده می شود.

ضرورت توجه به توسعه پایدار وحفظ محیط زیست در قوانین کشور ما چه جایگاهی دارد؟

اصل ۵۰ قانون اساسی؛ حفظ محیط زیست را وظیفه ی همگانی می داند و در قوانین متعدد دیگر نیز نگاه های مختلفی به موضوع محیط زیست وجود دارد؛ برای مثال در شش برنامه ی قبل از انقلاب به خصوص در برنامه ی چهارم و پنجم موضع شیلات و منابع طبیعی  پررنگ دیده شده بود و در برنامه ی ششم قبل از انقلاب نیز موضوع محیط زیست مورد توجه قرار گرفت ولیکن چون برنامه ی ششم در سال ۵۶ به تصویب رسید عملا اجرایی نشد. بعد از انقلاب اسلامی در برنامه های جمهوری اسلامی ایران به خصوص در برنامه های سوم، چهارم و پنجم توجه ویژه ای به حوزه ی محیط زیست وجود داشت؛ به خصوص در برنامه ی ششم که به عنوان شروع سال آینده این برنامه به اجرا در می آید.

اما در علیرغم تمامی توضیحاتی که داده شد شاهد هستیم که محیط زیست کشور ما با بحران های بسیاری مواجه است؛ بنظر من مهم ترین این بحرانها در حوزه ی آب است.   از ۶۰۹ دشت کشور بیش از نیمی از آنها دشت ممنوعه (به دلیل کمبود آب) است  و مسئله ی رو به خشکی رفتن تالاب ها، دریاچه ها و رودخانه ها به دلیل بهره برداری های بیش از حد باعث شده که بحران های متعددی را در منطقه برای کشور ایجاد کند. علاوه بر موارد فوق، موضوع آلودگی هوا هم از جمله مسائل مهم امروز کشور محسوب می شود. در شرایط حاضر بسیاری از مراکز استان ها در طول سال دچار مشکل آلودگی هوا  هستند و افزایش میزان  شاخص های الودگی باعث می شود که وضعیت غیر سالمی را در هوای شهرها ایجاد کند اگرچه دردولت یازدهم با اصلاح استاندارد محیط زیستی حاملهای انرژی تعداد روزهای سالم افزایش یافته ولی هنوز با شرایط مطلوب فاصله داریم. همچنین در حوزه ی تنوع زیستی  مشکل از دست دادن گونه های مختلف گیاهی و جانوری را شاهد هستیم که ما را با چالش های جدی مواجه کرده است.

با توجه به تاکیدقانون بر حفاظت از محیط زیست چرا با اینگونه مشکلات روبرو هستیم و راه حل چیست؟

با این سابقه ای که در فرهنگ، تمدن و حقوق اساسی وجود دارد یکی از مسائل جدی فاصله بین سیاست گذاری و اجرا است. راه حل برون رفت از این وضعیت تأسی بر اصل ۱۱۰ قانون اساسی است که سیاست های کلی را از اختیارات رهبری می داند. در این حوزه بحث های متعددی مطرح شد و سال گذشته  مقام معظم رهبری سیاست های کلی محیط زیست را ابلاغ کردند. از آن جایی که ابلاغ این سیاست ها در چند دوره می تواند مورد استفاده قرار بگیرد سبب می شود تا  این موضوع به صورت سلیقه ای توسط دولت ها صورت نگیرد. مدیریت صحیح  نیازمند به تداوم، یکپارچگی و اتصال است. وجود سیاست های درست می تواند این نواقص را برطرف کند. به اعتقاد بنده برای آنکه بتوانیم  در حوزه ی محیط زیست موفق تر عمل کنیم باید میثاق ملی خود را در حوزه ی اجرایی کردن سیاست های کلی محیط زیست داشته باشیم؛ لذا این سیاست ها نه تنها به دولت بلکه به تمامی قوای سه گانه و نهادهای نظامی هم ابلاغ شده است.

این سیاست ها در همه ی زمینه های اقتصادی، مدیریت یک پارچه، فرهنگ، مشارکت، آموزش و پژوهش و در حوزه ی دیپلماسی محیط زیست  نیز ورود پیدا می کند و ما باید سعی کنیم تا با این دیدگاه عملکرد مثبتی را در این زمینه داشته باشیم. اگر ما برنامه های میان مدت کشوری را در حوزه ی محیط زیست تحلیل کنیم، متوجه می شویم که در برنامه ی اول و دوم تقریبا هیچ بحثی در خصوص محیط زیست وجود نداشته است و شروع جدی بررسی مشکلات محیط زیست در برنامه ی سوم توسعه کشور رقم می خورد که یک فصل به صورت کامل به محیط زیست اختصاص داده شده است.   هم چنین در برنامه ی چهارم  یک فصل در خصوص محیط زیست وجود دارد. در بخشی از برنامه های پنجم نیز به همان شکل ادامه پیدا می کند اما در برنامه ی ششم توسعه، شاهد آن هستیم که رویکرد برنامه در محور های آب و محیط زیست و اشتغال و اقتصاد مقاومتی است.

باید به این چالش توجه داشته باشیم که ما در خیلی از موارد سیاست گذاری های بسیاری خوب و عالمانه ای  داریم اما زمانی که به مرحله ی اجرایی می رسد با آن چه که باید محقق شود، فاصله ی بسیار زیادی می گیرد. این چالش ما را برمی انگیزد که در تمام مراحل بعد از سیاست گذاری نظارت را با جدیت ادامه دهیم.

درکدام برنامه کمترتوسط دولت اجرا شده است؟

برنامه چهارم توسعه شاید بیشترین توجه را به محیط‌زیست داشت ولیکن توسط دولت نهم اجرا نشد  . این نشان می‌دهد که وقتی دولت‌ها تغییر می‌کنند می‌تواند تاثیرجدی بر اجرای برنامه داشته باشد. باید توجه داشته باشیم که تعهدات محیط‌زیستی فقط شامل تعهدات ملی نیست و بسیاری آز آنها تعهدات بین‌المللی محسوب می‌شود که می‌تواند در یک منطقه یا حتی در کل جامعه جهانی باشد و با توجه به آن که دیپلماسی محیط زیست در سیاست های ابلاغ شده از سوی رهبر آمده، باید در این حوزه تاکید و ورود جدی داشته باشیم. ضمن آنکه بسیاری از مسائل محیط زیستی متاثر از فعالیت های مختلف منطقه ای و بین المللی است. با توجه به ابلاغ سیاستهای محیط زیست توسط مقام معظم رهبری و نیز توجه دولت یازدهم به محیط زیست امیدواریم دیگر شاهد اعوجاج در این زمینه نباشیم.

اگر بخواهیم شهری با کمترین مشکلات محیط زیستی داشته باشیم رعایت چه نکاتی الزامی است؟

در شهر به جهت محدود بودن فضا مباحث محیط زیست بسیار جدی تر مورد توجه قرار می گیرد. در این رابطه باید به برنامه ریزی اسکان محیط زیست توجه شود زیرا  آمایش سرزمین مهم ترین نقش را ایفا می کند. از معضلات اساسی در کشور ما عدم توجه به موضوع آمایش سرزمین به صورت اصولی است و همین امر موجب شده تا شهری مانند تهران به دلیل تمرکز اقتصاد در آن با جمعیتی بالغ بر ۱۷ میلیون نفر در محدوده ی آن مواجه است. در طول شب جمعیت تهران بیش از ۸ میلیون نفرو در روز بیش از ۱۲ میلیون نفر است و با بالاتر رفتن این جمعیت امکان پاسخگویی زیرساخت های شهری وجود ندارد. همچنین  باید دانست که در مدیریت شهری از چه الگوی مناسبی برای شهرسازی استفاده می شود. اگر بخواهیم شهری با کمترین مشکلات زیست‌محیطی داشته باشیم باید دارای ترکیب فضای سبز مناسب و پراکنش جمعیتی مطلوب، اقتصادی پایدار در کنار تنوع تولید محصولات در شهر و نیز تفرجگاه های مناسب و چیدمان مناسب مشاغل  در داخل شهرو استفاده از شهر هوشمند و الکترونیک باشیم تا دسترسی افراد برای بر طرف کردن نیازهایشان به سهولت صورت پذیرد.

آیا در شهر تهران این موارد رعایت شده است؟

 اگر این موارد را با شهرهایی مثل تهران مطابقت دهیم متوجه می شویم که با موارد ذکرشده  فاصله ی بسیاری دارد. برای مثال اگر در شهر تهران نگاهی به ساماندهی مشاغل داشته باشیم متوجه می شویم که عدم ساماندهی در این زمینه هم مشکل ساز بوده وترددهای غیر ضرور را شاهدیم که اصلی ترین عامل ایجاد آلودگی هواست اگرچه حمل و نقل شهری نیز ترکیب نا مناسبی را دارد که آثارنا مناسبی را بر روی محیط زیست شهری گذاشته است.

آیا شهرهای ما با اهداف توسعه پایدار شکل گرفته اند؟ روند ساخت و ساز کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

 متاسفانه در شهر توجهی به اهداف توسعه پایدار صورت نمی گیرد. در نظر بگیرید شهر های ما از بتن و آسفالت پوشیده شده است و شهری مانند تهران که طولانی ترین مسیر شرقی _غربی  آن ۵۲ کیلومتر و طولانی ترین مسیر شمالی جنوبی آن ۲۸ کیلومتر است، تقریبا جایی برای نفوذ آب به درون زمین ندارد و آب های شهر تهران تنها به صورت روان آب دیده شده. این روان آب از درون شهر به بیرون آن انتقال پیدا می کند؛ در صورتی که تهران شهری خشک و نیمه خشک محسوب می شود و حدود ۳۸ بارندگی موثر در سال دارد. پیش بینی می شود که سالی سیصد میلیون متر مکعب ناشی از این بارندگی ها است و مصرف آب تهران هزار میلیون متر مکعب است؛ بنابر این میزان بارندگی یک سوم مصرف آب در تهران است ولی ما این میزان آب را هدر می دهیم. این آب از قسمت های شمال غرب و شمال شرق به سمت جنوب حرکت کرده و طی مسیر آلودگی ها را با خود جمع آوری کرده و به عنوان آب آلوده از انتهای مسیر خارج می شود. این در حالی است که ما باید بتوانیم  در الگو های شهر سازی از آبخیز داری شهری بهره مند شده و در حوزه هایی که آب وجود دارد آنرا تحت کنترل قرار دهیم.

از نکات دیگر و حائز اهمیت در صنعت ساختمان این است که عمر ساختمان های ما بسیار کوتاه است و ساختمان ها را با سن پایین تخریب کرده و نوسازی می کنیم  این موضوع اتلاف منابع را به همراه دارد. از سوی دیگر سیستم بازیافت پسماند های ساختمانی نیز در کشور جای خودش را پیدا نکرده است. نکته ی دیگر آن است که استاندار های لازم در خصوص مباحث محیط زیستی مورد بررسی قرار نمی گیرد و میزان عایق بندی های حرارتی از جمله موارد مهمی هستند که باید در ساختمان ها مورد توجه قرار بگیرند؛ البته پایین بودن قیمت انرژی در کشور یکی از اصلی ترین مواردی است که سبب شده  تا مسئله عایق بندی مورد توجه قرار نگیرد و افراد انرژی را به عنوان عامل تعیین کننده برای مسائل اقتصادی مورد توجه قرار ندهند. مسئله دیگر استفاده از انرژی های تجدید پذیر درساختمان است که در شهرهای ما مورد توجه نیست مثلا شهری مانند تهران که بیش از ۲۵۰ روز هوای آفتابی دارد متاسفانه سیستم سولار در این شهربخصوص در ساختمانها مورد استفاده قرار نمی گیرد. در حالی که در بسیاری از کلان شهر های جهان از انرژی خورشیدی برای تولید برق و گرمایش استفاده می شود و باید  بتوانیم این فرهنگ را گسترش دهیم. حتی موضوع توسعه پایدار در نماهای معماری کنونی شهرهای کشور جایگاهی ندارد و در صورتیکه در پیشینه ی فرهنگ معماری گذشته مان می توان چنین مواردی را به خوبی دید که موجب اشاره به خاص بودن نماد هایی در آن دوران خاص است. در حالیکه  ساختمان های امروزی ما  تنها نسبت به یکدیگر فخر می فروشند. به طور مثال اکنون مشاهده می کنیم که قسمت عمده ی نمای ساختمان ها به سمت استفاده از شیشه رفته درحالی که  ضرورتی برای استفاده از آن درکشور وجود ندارد.

برای سوال آخر،   شما عملکرد دولت، مجلس و مدیریت شهری را در در این خصوص چگونه ارزیابی می کنید؟

موضوع توسعه ی پایدار یک بحث چند مولفه ای محسوب می شود که باید به مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مربوطه و  همپوشانی آنها توجه داشت. توسعه ی پایدار در کشور ما نیازمند مدیریت مداوم است ولی متاسفانه فراز و فرود های بسیار زیادی در این مسیر وجود داشته و دارد. یکی از مهم ترین مولفه های توسعه پایدار محیط زیست است زیرا در بحث اجتماعی و اقتصادی همه ی افراد با جدیت کار خود را پیش می برند اما اینکه ظرفیت تحمل پذیری  محیط تا چه اندازه بوده و از ظرفیت اکولوژیکی استفاده شده یا خیر؟ باید عملکرد هر دولت در این زمینه مورد ارزیابی قرارگیرد. این موضوع نه تنها در دولت ها بلکه در مجالس هم وجود دارد؛ برای مثال در مجلس نهم مصوبه ای تحت عنوان برداشت از معادن  بدون کسب نظر از محیط زیست وجود داشت که این به نوبه ی خود اثرات تخریبی را سبب شد. یا در مجلس قبل چاه های غیر مجاز که اجازه ی برداشت از آنها وجود نداشت با اخذ مجوز اجازه ی برداشت پیدا کردند؛   که این موضوع نیز برداشت آب را افزایش داد. به نظر من یکی از مهم ترین عواملی که سبب می شود اهداف توسعه پایدار در کشور اجراء نشود، عدم نگاه سیستمی به موضوع توسعه پایدار است. در واقع هر قسمت تلاش می کند بدون توجه به سایر بخش ها تنها کار خود را انجام داده و به پیش ببرد در حالیکه نمی داند در  یک چرخه باید پاسخگوی یک مشکل باشد نه یک واحد! همین سیستمی کار نکردن گاهی اوقات سبب می شود تا ما پیش خرجی کنیم؛   برای مثال قسمت عمده ی درآمد شهرداری از تراکم فروشی است و این  تراکم فروشی در اصل به معنای فروختن آینده شهر بوده و باعث می شود تا مدیرانی که در آینده جایگزین می شوند با بحران های جدی مواجه شوند./

*گفتگو: دنیا عباسی کسبی

منبع:پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی

http://news.mrud.ir/news/34214/