راه حل افزایش عمر ساختمان و بالا بردن کیفیت مصالح، ایجاد نظام پاسخگویی در کشور است
مهندس حجت اله عامری ، دبیر اجریی سازمان نظام مهندسی ساختمان :
راه حل افزایش عمر ساختمان و بالا بردن کیفیت مصالح، ایجاد نظام پاسخگویی در کشور است
گفت و گو و عکس : دنیا عباسی کسبی
مقدمه:
متاسفانه بي توجهي به اصول فنی ساخت و ساز و رعايت نکردن حداقل استانداردهای لازم در مصالح ساختمانی نتیجه‌ای جزء فرسودگی زودهنگام ساختمانها را در بر نخواهد داشت وهمین امر سبب شده تا امروزه ما وارث مجموعه عظيمي ازساختمان‌ها و بناهايي که به سرعت در حال فرسودگی و نهایتاً تبديل به بافت فرسوده بی ارزش باشیم، لذا با توجه به اهمیت طول عمر مفید ساختمان‌های کشور در بحث نوسازی و بهسازی شهرها گفت وگویی در این خصوص با آقای مهندس حجت‌اله عامری دبیر اجرایی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور داشتیم و دلایل پایین بودن کیفیت ساخت و ساز و در نهایت راه حل این موضوع را از ایشان جویا شدیم که در ادامه تقدیم می‌شود:
به نظر شما چرا میزان عمر مفید ساختمان‌های ما در مقایسه با سایر کشورهای جهان پایین‌تر است؟
در ابتدا باید به این موضوع کمی دقیق تر نگاه کرد و میزان عمر ساختمانها را باید در دو مقوله جداگانه ارزیابی و مورد بررسی قرار داد؛ دسته‌ی اول ساختمان‌هایی است با عمر ساخت ۱۰-۱۵سال که به دلیل ابلاغ ضوابط و طرح‌های جامع و تفصیلی جدید مالکین و سرمایه گذاران، به این نتیجه رسیده‌اند که با تخریب و تغییر آن ها و ساخت بناها وساختمان‌هایی با سطح اشغال و تراکم بیشتر، سبب می‌شود تا ارزش‌افزوده اقتصادی بیشتری را کسب کنند و دسته‌ی دوم بناها و ساختمان هایی است که کاملا فرسوده و از استحکام فنی لازم برخوردار نیست و به هرحال عمر مفیدشان به پایان رسیده و این دو موضوع را باید از دو زاویه متفاوت دید. لذا به طور قاطع نمی‌توان بدون در نظر گرفتن اینگونه مسائل عمر ساختمان‌های ایران را با سایر کشورها مورد مقایسه و تحلیل قرار داد. زیرا بخشی از ساختمان ها را ما می‌توانیم با اصلاح ضوابط و مقررات شهرسازی به عنوان ثروت ملی تا زمانهای طولانی‌تر حفظ نمائیم و بخش دیگری از ساختمانها را بدلیل عدم تأمین ضوابط فنی ناگزیر به تخریب و بازسازی هستیم.
آیا این اعداد و ارقامی که در خصوص عمر مفید ساختمانها ی ایران ارائه می‌شود صحیح و علمی است؟
در خصوص اعداد و ارقامی که از میزان عمر ساختمان‌های کشور ارائه می‌شود باید گفت که تاکنون کار کارشناسی و آماری دقیقی صورت نگرفته است و من بسیار به دنبال ریشه‌های این موضوع بودم که عدد ۳۰ ساله عمر ساختمانها از کجا به دست آمده و متاسفانه هیچ سند علمی و مستندی پیدا نکردم و باید گفت تمامی اعداد ارائه شده، اعدادی فرضی هستند، در حال حاضر ما در کشور شاهد وجود ساختمان‌هایی با قدمتی بیش از ۲۰۰-۳۰۰ سال ساخت در شهرهای تاریخی مان مانند اصفهان، یزد، شیراز و مشهد هستیم. اما در حالت کلی آنچه که واضح و روشن است بر اساس مشاهدات ما می‌بینیم که خیلی از ساختمان‌های ما به دست خودمان جوان مرگ می‌شوند و این باعث نگرانی درست و منطقی است. البته اینکه کیفیت اجرای ساختمان‌های ما هنوز با حد مطلوب و مورد قبول فاصله زیادی دارد حرف درستی است و باید تلاش شود تا روند رو به رشد توسعه صنعت ساختمان با سرعت بیشتری به پیشرفت خود ادامه دهد.
با توجه به اینکه بحث نوسازی و بهسازی ساختمان ها ارتباط پیدا می‌کند با میزان کیفیت ساخت و ساز و طول عمر ساختمان، شما دلایل اصلی پایین بودن عمر مفید ساختمانها را در کشور در چه مواردی می‌دانید؟
به صورت کلی باید عمر پایین ساختمانها در کشور را در سه بخش شامل: مسائل فنی، اقتصادی و فرهنگی بررسی نمود.
در بحث مسائل فنی که خیلی دامنه گسترده‌ای هم دارد، موارد از قبیل: آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های فنی از جمله عمر کوتاه ساختمانها می‌باشد و باید توجه داشته باشیم که ما در گذشته‌ای نه چندان دور آئین نامه‌های به روز و کارآمدی نداشتیم و از طرفی الزام به رعایت مقررات متعارف دنیا هم چندان الزام‌آور نبود. به همین دلیل ساختمان‌هایی که در بیش از دو دهه گذشته ساخته‌ایم مشکلات جدی آئین‌نامه‌ای دارند.
اما در حوزه نیروهای فنی و ماهر نیز اقدامات کافی انجام نشده است و تربیت نیروها متناسب با استفاده از فن‌آوری‌های روز دنیا ناکافی است.
در استفاده از مصالح استاندارد و با حداقل مشخصات اجباری کنترل‌ها کارآمد نبوده‌اند. طوری که دهه‌های گذشته استانداردهای لازم برای استفاده مصالح کافی نبوده و در سال‌های اخیر کنترل‌ها کم بوده به طوری که در کنار مصالح استاندارد موجود در بازار مصالح غیراستاندارد هم به فراوانی وجود دارد. در صورتی که ما نباید تحت هیچ شرایطی اجازه توزیع و احیاناً استفاده از مصالح استاندارد را بدهیم.
در بخش طراحی و نظارت هم در گذشته کوتاهی‌هایی به دلیل فقدان یک ساختار مانند سازمان نظام مهندسی صورت گرفته بطوریکه محصول خروجی که ساختمان بوده در موارد زیادی هم از طراحی مناسب و قابل قبولی برخوردار نبوده و هم نظارت درست و حسابی نشده است و عموماً موضوعات کنترل کیفی در مقوله ساختمان سازی جای نداشته است.
شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل عمر کوتاه ساختمانها و یا جوان مرگ شدن آنها که خارج از مسائل فنی باشد، تغییر ضوابط و مقررات شهرسازی است؛ بطوریکه ابلاغ ضوابط جدید طرح‌های جامع و تفضیلی و تخریب یک ساختمان نوساز را به لحاظ اقتصادی توجیه می‌نماید تا بتوان یک ساختمان جدید با سطح اشغال و تراکم بیشتر ساخت و منافع مادی بیشتری را تصاحب نمود. هر چند این منافع شخصی با منافع ملی در تعارض باشد.
امادر بخش اقتصادی، اینکه ما تلاش داریم ساختمان‌هایی با قیمت مناسب و ارزان عرضه کنیم اقدامی بسیار درست و اصولی است اما باید در این زمینه برای ارزان‌سازی به صنعتی سازی و سری سازی‌های منطبق با استاندارد جهانی رو بیاوریم. اما متاسفانه درحال حاضر ارزان سازی بیشتر به سمت و سوی استفاده و به کار بردن مصالحی با استانداردهای پایین‌تر، نیروی ماهر ارزان‌تر و غیر ماهرتر و عدم توجه به جزئیات در طرح‌های مهندسی رفته است.
از سوی دیگر بخشی از مشکلات در صنعت ساختمان و عمر کوتاه ساختمانها به مسائل فرهنگی نیز ارتباط پیدا می کند. اینکه ما در کشور موضوعی به نام مراقبت و نگهداری از ساختمانها نداریم، بحث خیلی جدی است و اگر در ساختمان روند تخریب و اضمحلال مصالح کنترل نشود ، در طی چند سال خسارت‌ها بسیار جدی می‌شود؛ به نحوی که تخریب و بازسازی ساختمان را توجیه می‌نماید همچنین در این حوزه به نظرم در بعضی جاها تخریب و ساخت ساختمان جدید همراه با مد پیش می‌رود، یعنی اینکه درصدی از تخریب ساختمانها از چشم و هم‌چشمی‌ها و مسائل رقابتی و از این این دست می‌باشد.
از نظر شما مسئله تعمیر و نگهداری بناها تا چه اندازه مهم است و آیا این موضوع در مقررات ملی ساختمان دارای جایگاهی است یا خیر؟
بله مسئله‌ی مراقبت و نگهداری ساختمانها از موضوعات بسیار مهم صنعت ساختمان است اما تا کنون به بحث تعمیر و نگهداری در ساختمان و بناها به خوبی پرداخته نشده است و با اینکه از سال ۱۳۹۲ این بخش جزء تحت عنوان مبحث ۲۲ مقررات ملی ابلاغ شده ، در این خصوص برنامه‌ریزی و اقدام جامعی صورت نگرفته تا مالکین را با وظایفشان در مقابل نگهداری از ساختمانها آشنا نماید.
حال با توجه به تجربه چندین ساله شما در نظام مهندسی ساختمان، راه حل مشکلات صنعت ساختمان کشور را در چه مواردی می‌دانید؟
من راه حل مشکلات صنعت ساختمان کشور را در ایجاد نظام پاسخگویی می‌دانم در واقع موضوع مهمی که وزیر محترم راه و شهرسازی آقای دکتر آخوندی به شایستگی طرح کردند ایجاد نظام پاسخگویی در صنعت ساختمان کشور است، متاسفانه امروزه به دلیل نبود این نظام پاسخگو در صنعت ساختمان‌سازی کشور ما شاهدآن هستیم که هیچکدام از دست‌اندرکاران صنعت ساختمان در کشور پاسخگوی مسئولیت‌های خود نیستند و عموماً بهره‌برداران و خانواده‌های ساکن در این ساختمانها هزینه‌های ناکارآمدی عوامل دخیل را می‌پردازند. این در حالی است که در هیچ جای جهان با بهره‌برداران و استفاده کنندگان و خریداران محصول که ساختمان می‌باشد، این گونه رفتار نمی‌شود و باید برنامه‌ریزی و اقدام مناسبی در این زمینه صورت گیرد و با کسانی که به بهانه سوداگری در صنعت ساختمان دست به کارهای متقلبانه می‌زنند به شدت برخورد کرد.
منبع:نشریه شمس شماره ۱۰۷
دنیاعباسی کسبی, کیفیت مصالح, مهندس حجت اله عامری, نظام پاسخگویی