بازآفرینی شهری اقدامی جامع و یکپارچه برای توسعه و حل مشکلات شهری است
دکترسعیدایزدی ، رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری:
بازآفرینی شهری اقدامی جامع و یکپارچه برای توسعه و حل مشکلات شهری است
گفت وگو:دنیاعباسی کسبی
عکس :حسین عباداله
مقدمه:
توجه به بافت هاي فرسوده و رفع ناپايداري آنها، به موضوعي جدي تبديل شده، به گونه اي که سازمان هاي ذيربط را به تکاپوي ساماندهي و بازآفريني بافت هاي مذکور سوق داده و لزوم مداخله در اين بافت ها را در دوره هاي مختلف زماني مطرح نموده است. رويکردهاي مرمت و بهسازي شهري در سير تحول و تکامل خود از بازسازي، باز زنده سازي، نوسازي و توسعه مجدد به بازآفريني و نوزايي شهري تکامل يافته و در اين مسير، گذاري را از حوزه توجه صرف به کالبد به عرصه تاکيد بر ملاحظات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و هنري تجربه کرده اند. با توجه به مطرح شدن و تاکید بر موضوع بازآفرینی شهری گفت و گویی انجام دادیم با دکتر سعید ایزدی، معاون محترم وزیر راه و شهرسازی و رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری و موضوع بازآفرینی و هدف از طرح آن را از ایشان جویا شدیم.
آقای دکتر با توجه به رابطه نوسازی و بهسازی با طرح های توسعه شهری، شما تهیه و اجراء این طرح ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری در ایران که سابقه آن به قرن حاضر و تشکیل سازمان برنامه و به تبع آن وزارت آبادانی و مسکن باز میگردد، در روندی تحولی سه نسل متفاوت از انگارههای فکری را تجربه کرده است. با این حال با وجود گذشت چهار دهه از تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری، موفقیت چندانی در پاسخگویی به مسائل و چالشهای شهرنشینی حاصل نشده است. اتخاذ رویکردهای پوزیتیویستی، متمرکز و بالا به پایین، فقدان نگاه آمایشی و بیتوجهی نسبت به ماهیت پیچیده شهرها، بیتوجهی به نهادهای محلی و توانمندیها، استعدادها و نیازهای منطقهای، نگرش صرفاً کالبدی و کمی به مفهوم توسعه و غفلت نسبت به سایر ابعاد ذهنی در مفهوم کیفیت زندگی، عدم بهرهمندی از مشارکت مردمی و همچنین عدم تشریک مساعی میان نهادهای تاثیرگذار و متولی، فقدان هماهنگي در اركان توسعه، تعدد و تداخل عملکردی نهادها و سازمانهای دخیل در امور شهری و منطقهای در فقدان مدیریت یکپارچه و واحد شهری از اصلیترین ناکارآمدیها در محتوا و فرایند تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری به شمار میروند. گسترش شهرنشینی در خلأ برنامهها و طرح‌های توسعهای که بتوانند به خوبی و با رویکردی کلنگر و پایدار رشد شهرها را هدایت و تنظیم کنند، شهرها و ساکنان آنها را بویژه در محلهها و محدودههای ناکارآمد شهری(بافت میانی، محدودههای تاریخی و سکونتگاههای غیر رسمی) با چالشها و مسائلی بغرنج از قبیل گسترش فقرشهری در تمامی ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه از قبیل شبکه آب سالم، توزیع برق و سایر خدمات زیربنائی و روبنائی، خدمات درمانی و امنیت؛ گسترش نابرابریهای فضائی- کارکردی، توسعۀ نامتعادل و ناهماهنگ و توزیع نابرابر خدمات، ناکارآمدی نظام جابجائی، تحرک و پویائی شهری، بحران هویت، تنزل ارزشها و افت منزلت اجتماعی – مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تابآوری پائین شهرها در مواجهه با بلایا و مخاطرات و تنزل کیفی محیط زیست (آلودگیها، بحران آب، تخریب زیستبومها، کمبودها و توزیع نامناسب فضای سبز) مواجه کرده است. روند فزاینده گسترش این نابسامانیها و تاثیرات و تبعات عمیقتر محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن بر جوامع محلی ساکن در محدودههای ناکارآمد شهری ضرورت و فوریت تهیه یک برنامه عملیاتی روشن را برای این محدودهها مطرح میسازد. از سوی دیگر باتوجه به ضرورت اتخاذ رویکرد کلنگر و یکپارچه به موجودیت شهر و مسائل و چالشهای آن به عنوان یک سیستم و کل همپیوند، تهیه یک سند سیاستگذاری به عنوان نسل نوین طرح‌های توسعه شهری برای خروج از بحران موجود و به منظور اتصال و تلفیق راهبردهای توسعه شهر با برنامههای عملیاتی پایین دست در محدودههای ناکارآمد شهری و از سویی دیگر با اسناد فرادست، ضروری مینماید.
-در حال حاضر در موضوع باز آفرینی شهری مطرح شده است ، منظور و مفهوم بازآفرینی شهری چیست ؟
مفهوم بازآفرینی شهری به عنوان یک رویکرد متاخر در تجارب جهانی و هم‌راستا با اهداف توسعه پایدار در پاسخگویی به چالش های شهرنشینی در حال حاضر به عنوان سیاست متاخر در کشورهای اروپای غربی و آمریکا مورد توجه است . بازآفرینی شهری نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه در قالب ارائه چارچوبی استراتژیک، یکپارچه و منعطف برای توسعه و حل مشکلات شهری است بهگونهای که در نهایت به یک پیشرفت و بهبود پایدار اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی منجر گردد.
بازآفرینی شهری در برگیرنده تعیین یک چشمانداز راهبردی، یکپارچه و بلند مدت، راهبردهای جامع و کامل در مسیر اهداف توسعه پایدار و اهداف عملیاتیِ واضح، مشخص و تحققپذیر با مشارکت حداکثری تمام ذی‌نفعان به منظور تضمین دستیابی همگان به منافع مشروع حاصل از مزایای بازآفرینی در جهت عدالت اجتماعی است. بر این اساس چارچوب طرح‌های بازآفرینی شهری به عنوان نسل نوین دستورکارهای شهری، دیگر مانند گذشته، نه اسکان جمعیت مهاجر، و نه مکانیابی توسعههای بزرگ، و نه توزیع سطوح خالی زمین بین جمعیت اضافی، بلکه بازآفرینی ساختار فضایی – عملکردی از ساختار شهرهای موجود و تبدیل آنها به شهرهایی کارآمد ، ایمن و مجهز در قالب هشت محور زیر است.
۱. تاکید بر برنامهریزی محله مبنا با رویکرد اجتماعی و برنامهریزی مشارکتی از پایین به بالا
۲. توجه به تحلیل و تبیین رابطه توسعه شهر از درون و گستره پیرامونی
۳. تحلیل و تنظیم نظام جابه جایی در یک ساختار یکپارچه حمل و نقل
۴. اولویت بخشی به برنامههای کاهش فقر شهری با توجه به اهداف عدالت اجتماعی، فضایی و کارکردی
۵. شناسایی ثروتهای فرهنگی–تاریخی شهر(ارزشهای ملموس، معنوی و طبیعی) و ارائه راهکارهای حفاظت و باززندهسازی پایدار این عرصههای ماندگار
۶. شناسایی فرصتهای موجود برای توسعه و ارائه برنامه راهبردی توسعه مجدد محدودهها و نواحی در یک نظام برنامهریزی یکپارچه(پادگانها، کارخانهها، انبارها، زندانها و …)
۷. تعیین نقش و مسئولیت کلیه کنشگرانِ دخیل از طریق آسیب‌شناسی نظام مدیریت شهری و تحلیل نهادی
۸. شناسایی فرصتهای سرمایه گذاری، برنامهریزی برای جذب سرمایهگذاران و سازندگان بخش خصوصی
– ستاد ملی بازآفرینی شهری با چه هدفی راه اندازی شده است ؟ تعدد سازمان ها، دستگاهای دخیل از یک سو و عدم همسوئی طرح ها – برنامه ها و اقدامات این دستگاه ها از سوی دیگر موجب نابسامانی گسترده ای درنظام مدیریت و اجرای برنامه های توسعه شهری شده است .
علی رغم تاکید برنامه های سوم ، چهارم و پنجم دولت مبنی تفویض اختیارات دستگاه ها به شهرداری ها و ایجاد نظام و سازمان مدیریت یکپارچه ، هنوز هیچ اقدامی دراین راستا صورت نگرفته است .لذا با توجه به ضرورت ایجاد هم افزائی بین دستگاه های مختلف دخیل ، پیشنهاد تشکیل شبکه های هم کاری در قالب کار گروه ها – شوراها و یا ستادهای ملی – استانی و محلی به منظور دست یابی به یک نظام مدیریت هماهنگ شهری پیشنهاد می شود . راه اندازی ستاد ملی بازآفرینی شهری و همچنین ستادهای استانی و شهر ستانی آن با چنین هدفی برگزار شده است . هماهنگی ، هم راستا سازی اولویت بخشی ، همکاری دستگاه های مختلف موجب تحقق اهداف بازآفرینی شهری خواهد شد .
حال پیشنهاد شما برای بازآفرینی بافت های فرسوده شهری در برنامه ششم توسعه چیست؟
دراولویت قرار دادن محلات شناسائی شده در طرح ها و برنامه های بازآفرینی شهری توسط کلیه دستگاه های دخیل اعم از شهرداری ، دستگاه های تامین کننده زیر ساخت های شهری ، سایر نهادها ی دولتی و غیر دولتی از اصلی ترین اهداف دربرنامه ششم است که با تشکیل ستاد های بازآفرینی شهری محقق خواهد شد . تامین منابع پایدار جهت تحقق برنامه های بازآفرینی شهری با عنوان صندوق توسعه ای بازآفرینی شهری پایدار از پیشنهادات مهم دیگری است که دربرنامه ششم بدان پرداخته شده است .
تدوام اعطای تسهیلات ارزان قیمت به ساکنان و مالکان این محدوده ها و تنوع بخشی به این تسهیلات نیز محور کلیدی دیگردر برنامه ششم است . بخش عمده ای از فعالیت های پیشنهادی نیز در راستای پیش نگری و پیش گیری از گسترش این نواحی در قالب برنامه های کلان تا خرد در برنامه مد نظر قرار گرفته است .
– شما نقاط قوت سند بازآفرینی ر در چه مواردی می دانید؟
نقاط قوت سند ملی باز آفرینی شهری را می توان در شش محور ذیل خلاصه کرد :
۱-پیشنهاد تشکیل شبکه همکاری در قالب ستاد ملی و ستادهای متناظر استانی بازآفرینی شهری
۲- تاکید بر سیاست های پیش گیرانه هم زمان با برنامه های درمان
۳- توجه به تفاوت های موجود در عرصه ها و محلات هدف بویژه چهار گونه شناسایی شده تاریخی – میانی – سکونتگاه های غیررسمی و ناکارآمد با هسته روستایی
۴- تاکید بر نقش محوری مدیریت شهری ( شهرداری و شوراهای اسلامی شهر )
۵- ایفای نقش همه جانبه و کلیدی مردم در قالب مدل های مختلف مشارکت
۶- توجه به تامین منابع مالی پایدار
در پایان شما آینده سند بازآفرینی بافت های فرسوده شهری را چگونه ارزیابی می کنید؟
همانگونه که در متن سند ملی نیزآورده شده است ، این سند با توجه به یافته های حاصل از اجرای مفاد آن باید دردوره های معین بازنگری و اصلاح شود .با تهیه اسناد مکمل و دستور العمل های پیوست می توان به عنوان یک ابزار قانونی در اختیار کلیه متولیان قرار گرفته ومنشاء تحولاتی بزرگ در فرایند بازآفرینی شهر ها گردد. مهمترین اقدام در تحقق این هدف تهیه اسناد استانی و اسناد بازآفرینی شهر ها است که باید در چارچوب سند ملی تدوین و ملاک عمل قراربگیرد .
منبع:نشریه شمس شماره ۱۰۷
بازآفرینی شهری, بافت فرسوده, بافت فرسوده شهری, دنیاعباسی کسبی, سعیدایزدی